به عبارت دیگر مسمومیت ثانوی عبارت است از رابطه انتقال دو جانبه سم را که در آن هر دو فرد مصرف کننده ماده سمی از بین می روند.عوامل مورد نیاز جهت ایجاد مسمومیت ثانوی عبارتند از به کار بردن سموم با سمیت زیاد و دوام زیاد .سم در بافت ها و وجود رابطه غذایی بین گونه های آفت و موجودات تالیوم برای مبارزه با جوندگان زیان استفاده می شود.مسمومیت ثانوی در جانورانی که  از لاشه جانوران مرده تغذیه می کنند،دیده می شود.

۲٫مسمومیت تأخیری

زمانی که در بدن یکی از اعضای زنجیره غذایی مقداری ماده سمی نظیر د.د.ت تجمع یابد و مسمومیت بعد از مدت طولانی حادث شود،به آن مسمومیت تأخیری گفته می شود.در مسمومیت تأخیری موجود زنده ،زمانی تلف می شود که در یک دوره تحت تأثیر عوامل محیطی یا فشارهای فیزیولوژیک ،سم تجمع یافته ،در بافت ها شروع به فعالیت می نماید و موجب مرگ حیوان می شود.

بررسی ها در مورد د.د.ت نشان داده است که مقادیر زیادی از این ماده در بافت چربی بدن پرندگان گوشت خوار انباشت شده است.این پرندگان زمانی که درشرایط نامطلوب و در معرض کمبود غذا قرار می گیرند،شروع به استفاده  از ذخایر چربی بدن خود کردهد ،در این شرایط،د.د.ت وارد متابولیسم بدن آن ها شده و باعث مرگ آن ها می شود.   د.د.ت و سایر ترکیبات حلقوی کلر دار موجب ترشح برخی آنزیم های کبدی می شود که این آنزیم بر هورمون های استروئیدی اثر کرده وموجب شکسته شدن آن ها می شود.در نتیجه فعالیت هایی که توسط این هورمون ها کنترل می شود،دچار اختلال می شود.از جمله این فعالیت ها مکانیسم تولید مثل و فعالیت غدد جنسی است.کربنیک آنهیدراز(Carbonic Anhidrase)آنزیمی است که نقش فعالی در تثبیت کلسیوم در پوسته تخم پرندگان دارد.ورود د.د.ت به بدن پرندگان باعث تجزیه  این آنزیم می شود و در نتیجه تخم پرندگان محتوی مقادیر کانی کلسیوم نبوده و به سهولت می شکند.مواردی از این حادثه در مورد پرندگانی نظیر حواصیل-اردک وحشی-باز-شاهین و عقاب  که خود در انتهای زنجیره طویلی که د.د.ت به آن وارد شده،قرار دارند ،مشاهده شده و در برخی موارد تا حد نابودی نسل پرنده پیش رفته است.

مسمومیت ناشی از مواد انتقال یافته:

انتقال سم در زنجیره غذایی که سبب مرگ آخرین دسته از موجودات مصرف کننده شود، نمایانگر ایجاد مسمومیت ناشی از انتقال سم در زنجیره غذایی است.به بیان دیگر،این مسمومیت حالتی است که در آن سم توسط دو رابط یا بیشتر در زنجیره غذایی وارد شده و سبب مرگ آخرین فردی بشود که در این زنجیره غذایی تغذیه می کند.

در این حالت،باید آلودگی بافت ها و نه مرگ،حداقل در اولین رابط یا هر دو اتفاق بیافتد.به سبب پائین بودن سمیت اولیه ماده شیمیایی،مانند د.د.ت در بدن هر عضو از زنجیره غذایی متراکم تر شده و مسمومیت نهایی را سبب می شود.در حالت مسمومیت ناشی از مواد انتقال یافته حداقل یک عضو سوم به زنجیره اضافه می شود و فقط این عضو آخری است که علائم مسمومیت را نشان می دهد.در حالی که مسمومیت ثانوی ،دو حیوان را شامل می شود که در آن هر دو می میرنداما هیچ یک ناچار به تراکم سم در بافت های تنش نیست.

یک مثال مهم در این زمینه ،مصرف د.د.ت برای مبارزه با حشرات چوبخوار می باشد.بعد از مصرف سم،این ماده وارد خاک شده و توسط کرم های خاکی،جذب می شوند.پرندگانی که از این کرم ها تغذیه می کنند،سم را در بدن خود ذخیره نموده و آنرا به پرندگان گوشتخوار منتقل می کنند.ذخیره شدن سموم کلرهمانند د.د.ت و ترکیبات وابسته به آن در بدن پرندگان به نحوی است که گاهی از این پرندگان  به عنوان شاخص آلودگی طبیعت استفاده می شود.

اگر چه مصرف د.د.ت و سایر ترکیبات کلره طی ۳۰سال اخیر به شدت کاهش یافته است،اما باقی مانده این ترکیبات هنوز در بدن حیوانات خشکی زی و آبزی وجود دارد.هیدروکربن های کلره حتی در بدن ماهی هایی که در عمق بیش از هزارمتری دریا زندگی می کنند،یافت شده است.

مشتقات د.د.ت ، کلردان،میرکس و ژلی کلروتروپن ها در بافت های کبد،عضلات و مغز وال های آبی مشاهده شده است.این ترکیبات باعث مرگ و میر در وال ها می شود.مقدار باقی مانده سموم کلر،در بدن دلفین بینی بطری و نوزادان آنها به نحوی بوده است که باعث مرگ ومیرزیادی در آنها شده است.موارد متعدد دیگری از این نوع آلودگی در حیوانات دریازی مانند ف‌ُک آبی و دلفین نیز گزارش شده است.جریان گردش ترکیبات آفت کش دامن گیر انسان نیز می شود.این ترکیبات از طریق فرآورده های گیاهی و حیوانی وارد غذای انسان می شود.به عنوان مثال مقادیر زیادی د.د.ت،   HCHو ترکیبات سیکودین در زرده تخم مرغذخیره شده ودر زمان مصرف <به بدن انسان وارد می شود.

مصرف ترکیبات کلره در کشورهای جهان سوم تا چند سال گذشته رایج بوده است.لذا امروزه مقادیر قابل توجهی از این ترکیبات در محیط زیست و طبیعت این کشورها وجود دارد.مورد بسیار قابل توجه در مورد انسان این است که مادران شیرده ترکیبات سمی ذخیره شده در بدن خود را از طریق شیر به نوزادان خود منتقل می کنندبا انجام نمونه برداری از حدود ۱۵۰ مادر شیرده در سودان مشخص کردند که همه نمونه ها حاوی د.دت بوده اند.بررسی هایی که در ایالت پنجاب هند به عمل آمده،نشان داده که مقادیری از د.د.ت و HCH در شیر مادران وجود دارد که عمدتا ناشی از کاربرد این سموم در مصارف بهداشتی و خانگی بوده است.مورد مشابهی نیز از مصر گزارش شده است.از این گذشته مشخص شده است که د.د.ت و ترکیبات وابسته به آن می توانند عامل ایجاد سرطان پستان در زنان باشند.بیشترین موارد بررسی شده در زمینه اثرات سوء سموم آفت کش در طبیعت روی سموم کلره،خصوصا د.د.ت صورت گرفته است.دلیل این موضوع اثرات بسیار ناگواری است، که از سوی این ترکیبات به طبیعت وارد شده است.

مهم ترین ویژگی این ترکیبات که باعث تجمع آنهادر بدن موجودات زنده می شودعبارتند از :

1. غیر قطبی و چربی دوست بودن آن ها که در نتیجه در بافت چربی مجتمع می شوند.
2. عدم وجود مکانیسم های تجزیه کننده این مواد در بدن موجودات زنده.اکثر سموم کلره به دلیل دوام بسیار زیاد،از زمان مصرف تاکنون پایدار مانده و در مکان های مختلف تجمع یافته اند.در نتیجه آبشویی سطحی خاک های آلوده به د.د.ت بین سال های ۱۹۵۰ تا۱۹۷۰ و انتقال آن ها به رودخانه می سی سی پی آلودگی شدیدی در این ناحیه به وجود آمده است.

استفاده از آب رودخانه های آلوده به سموم پردوام کلره،نیز ممکن است خود باعث آلودگی خاک،مزارع و محصولات کشت شده در آنها گردد.

آلودگی ناشی از سموم کلره به آب های زیر زمینی نیز کشیده شده است.این آلودگی نیز عمدتا به دلیل آبشویی سطحی خاک های آلوده توسط آب باران و پی آب کشاورزی به این منابع وارد شده است.در اکثر موارد آلودگی خاک هابه د.د.ت بیش از سایر سموم کلره از جمله HCHبوده است که نشان دهنده متابولیسم بسیار کند د.د.ت در این محیط می باشد.به طور کلی باید توجه داشت که کلیه مواد شیمیایی که امروزه در دفع آفات به کار می روند،از جوانب دیگر نیز اثرات سوء خود را به طبیعت وارد می کنند که نباید از آن غفلت کنیم.