همه روزه حجم انبوهی از سوخت های فسیلی از قبیل بنزین و گازوئیل توسط خودروها و صنایع مختلف مصرف می شود که علاوه بر آسیب های زیست محیطی عاملی برای ایجاد و بارش باران های اسیدی است. واژه باران اسیدی در سال ۱۸۷۳ برای اولین بار مطرح شد و در همان سال نیز عوامل مؤثر در ایجاد این باران ها و خطرات ناشی از آن مورد بررسی قرار گرفت.
در حال حاضر اندیشمندان و دولتمردان جهان در پی یافتن راهکارهای نوین به منظور جلوگیری از بارش این باران ها هستند. در این میان به نظر می رسد اگرچه کارشناسان عنوان می کنند بارش باران اسیدی در خراسان شمالی وجود ندارد اما با صنعتی شدن استان و افزایش صنایع، امکان ایجاد این باران ها افزایش یافته است.
یک کارشناس محیط زیست در این خصوص می گوید: سالانه ۷۵ تا ۱۰۰ میلیون تن از سولفورها، سوختن زغال سنگ، فرآورده های نفتی و فرآورده های صنعتی، احتراق سوخت های آلی و تولید ۲۰ میلیون تن نیتروژن موجب آلودگی هوا می شود. «زارع» بارش های جوی در شهرها را به دلیل دودهای شیمیایی و تمرکز مواد آلاینده، اسیدی می داند و می افزاید: وجود مه دود در قسمت های آلوده شده، میزان رطوبت اسیدی هوا را افزایش می دهد و در صورت ورود به دستگاه تنفسی مشکلات جدی را برای انسان ایجاد می کند.
وی افزودن آهک به دریاچه ها، رودها، جویبارها و ممانعت از تولید عوامل آلوده ساز در محیط را ۲ راه حل برای خنثی کردن باران های اسیدی ذکر می کند و اظهار می دارد: باران هنگامی اسیدی است که میزان PH آب آن کمتر از ۶/۵ باشد که این مقدار PH بیان گر تعادل شیمیایی به وجود آمده میان دی اکسید کربن و حالت محلول آن (بی کربنات) در آب خالص است.
وی بر این باور است: باران اسیدی دارای نتایج زیان بار اکولوژیکی است و وجود اسید در هوا نیز روی سلامتی انسان اثر مستقیم دارد. وی اضافه می کند: آب باران هیچ گاه کاملا خالص نبوده و با پیشرفت صنعت بر ناخالصی های آن افزوده شده است. وی ناخالصی طبیعی باران را ناشی از نمک های دریایی می داند و می گوید: گازها و دودهای ناشی از فعالیت انسان در فرآیند تشکیل ابرها دخالت می کنند.

خاک قلیایی نجات دهنده در برابر باران های اسیدی
کارشناسان می گویند در چند دهه اخیر میزان اسیدیته آب باران در بسیاری از نقاط کره زمین افزایش یافته و به همین خاطر اصطلاح باران اسیدی رایج شده است. برای شناخت این پدیده سؤالات زیادی از قبیل این که چه عناصری باعث تغییر طبیعی باران می شود؟ منشأ این عناصر چیست؟ و این پدیده در کجا رخ می دهد؟ مطرح شده است.
«قرایی» کارشناس ارشد محیط زیست در این زمینه می گوید: باران های اسیدی از ترکیب گازهای دی اکسید نیتروژن، منواکسید نیتروژن و دی اکسید گوگرد با باران طبیعی تشکیل می شود. وی با بیان این که بارش باران های اسیدی در خاک های اسیدی مخاطرات بیشتری نسبت به خاک های آهکی و قلیایی دارد می افزاید: با وجود این که خاک آهکی قلیایی اثر باران های اسیدی را خنثی می کند اما گاهی اوقات گیاهان تحت تأثیر قرار می گیرند و از بین می روند. وی اضافه می کند: فعالیت کارخانه ها و صنایع تأثیر بسیار زیادی در تشکیل باران های اسیدی دارد و سوخت مصرفی کارخانه ها از جمله مواردی است که در تولید و ایجاد دی اکسید گوگرد و در نتیجه بارش باران اسیدی مؤثر است. به گفته وی، باران اسیدی در برخی از نقاط استان به دلیل هرز مصرف انرژی، وجود کارخانه های صنعتی و خودروهای متعدد صورت می گیرد اما جذب خاک و خنثی می شود.
وی اظهار می کند: با توجه به این که خراسان شمالی در حال صنعتی شدن است باید برای پیش گیری از ایجاد باران های اسیدی، علاوه بر کاهش درجه ناخالصی سوخت ها، از فیلترهای مناسبی در کارخانه ها برای کاهش آلودگی استفاده شود.
وی خاطر نشان می کند: در حال حاضر میزان آلودگی بنزین مصرفی بسیار بالاست و در نتیجه مصرف گازوئیل های «دی تی ال» می تواند در کاهش آلودگی هوا نقش بسیار زیادی داشته باشد.وی اضافه می کند: در حال حاضر پالایشگاه تولید گازوئیل های «دی تی ال» در شهرستان شیروان در حال احداث است که با بهره برداری از آن تا حدودی می توان میزان آلاینده های هوا را کاهش داد. کارشناس شیمی اداره کل هواشناسی خراسان شمالی هم نظرات خاص خود را در این زمینه دارد.
وی اظهار می کند: باران های اسیدی معضلی است که با افزایش آلودگی هوا ایجاد می شود. «گلرخ» می گوید: هر ماده ای که پس از ورود به جو باعث ایجاد تغییراتی شود، به عنوان آلاینده محسوب می شود زیرا در این صورت بر انسان، محیط زیست و … تأثیرات منفی دارد.
وی معتقد است: ورود گازهای مختلف به هوا از قبیل H2S SO2، بازمانده های جانوری، فعالیت های آتشفشانی و صنایعی که با گوگرد و گاز سرد کار دارد، باعث ایجاد اسید سولفوریک می شود که در زمان بارندگی در آب باران مخلوط و به صورت باران های اسیدی به زمین فرود می آید و آثار سویی بر بناها، فلزات، گیاهان و سلامت انسان دارد.
وی خاطر نشان می کند: اگر این گونه بارش ها تداوم داشته باشد باعث افزایش مشکلات تنفسی نیز می شود. وی اضافه می کند: از زمان افزایش صنایع بزرگ در کشور، سازمان هواشناسی نسبت به تعیین میزان PH آب باران اقدام کرده است. وی بر این باور است که علاوه بر تمرکز فعالیت های صنعتی و ورود آلاینده های هوا، ممکن است منشأ آلایندگی در منطقه نباشد، بلکه در اثر حرکت توده های آلاینده وارد منطقه دیگری شود.
«گلرخ» ابراز می دارد: با افزایش آلاینده های هوا، سازمان هواشناسی کشور اقدام به نمونه گیری از باران مناطق مختلف کرده است تا براساس آن میزان باران های اسیدی را اندازه گیری کند که متأسفانه شدت اسید و میزان تخریب آن هنوز برآورد نشده است.

عوامل اسیدی شدن نزولات جوی
رشد صنعتی استان در سال های آتی، بی شک نیازمند بهره مندی از نمونه گیری باران های استان را افزایش می دهد. با استقرار صنایع کوچک و بزرگ در مناطق مختلف خراسان شمالی به نظر می رسد برای پیش گیری از آلودگی هوا و بارش باران های اسیدی باید اقداماتی صورت گیرد. کارشناس واحد انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی نیز همین عقیده را دارد و دست یابی به موفقیت در این زمینه را مستلزم کاهش آلاینده و نمونه گیری باران می داند.
«زهرا طالب زاده» می گوید: عامل اسیدی شدن نزولات عمدتا آنیون ها NOX SOX و CI است که بر اثر فعالیت های طبیعی و انسانی وارد اتمسفر می شود. وی سوخت های فسیلی به ویژه زغال سنگ، گازوئیل و نفت را از منابع عمده ترکیبات گوگردی ذکر می کند که بر اثر ترکیب با رطوبت هوا به صورت اسید سولفوریک ظاهر می شود. وی خاطر نشان می کند: سالانه ۶۰ میلیون تن گوگرد، ۴۸ میلیون تن ترکیبات NO2 و ۵۴ میلیون تن NH3 از طریق فعالیت های انسانی وارد اتمسفر می شود که معادل ۵ کیلوگرم ازت در هکتار از طریق نزولات آسمانی رسوب می کنند.
وی کاهش شدید PH و املاح در آب رودخانه ها و دریاچه ها را مهم ترین عامل مرگ و میر آبزیان و نابودی آن ها ذکر می کند و می افزاید: به دلیل قرار گرفتن دریاچه های آب شیرین روی بستر مواد آهکی، خطر نزولات اسیدی در کشور به شدت کاهش می یابد. 

نصب فیلتر کنترل آلودگی ضروری است
در هر حال آن چه مسلم است، این است که در دهه های اخیر کشورهای صنعتی جهان در پی یافتن راهکاری برای از بین بردن باران های اسیدی برآمده اند. هم چنین مخاطرات زیست محیطی و تأثیر آلاینده های مخرب که حیات گونه های گیاهی، جانوری و حتی بشری را تهدید می کند، دولتمردان را بر آن داشته است نسبت به بررسی میزان آلایندگی هوا اقدام کنند.
به گفته مدیر کل هواشناسی خراسان شمالی، هر چند هنوز باران های اسیدی در استان تشکیل نشده است اما اگر میزان آلودگی های کارخانه های مستقر در استان کنترل نشود به طور حتم در آینده با مشکلاتی مواجه خواهیم بود. «عراقی» می گوید: در حال حاضر به دلیل پراکندگی صنایع، آلودگی هوای متمرکز که باعث ایجاد باران های اسیدی شود وجود ندارد اما بهتر است حفاظت محیط زیست نسبت به کنترل آلودگی کارخانه های استان اقدام کند. وی تصریح می کند: اکنون برای کاهش میزان آلودگی و پیش گیری از باران های اسیدی، میزان سرب، اسید سولفوریک و CO2 باران در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می گیرد که هنوز بارش باران اسیدی در استان گزارش نشده است.
مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی نیز با بیان این که تمامی صنایع استان در هر ۳ ماه مورد پایش زیست محیطی قرار می گیرد می گوید: به هر کارخانه ای که استانداردهای زیست محیطی را رعایت نکرده باشد، ابتدا به صورت کتبی اخطار داده می شود و در صورت تکرار نسبت به تعطیلی آن واحد اقدام می شود.
دکتر «شهریاری» خاطر نشان می کند: به منظور کنترل آلودگی های زیست محیطی، فعالیت و بهره برداری از کارخانه ها مشروط به رعایت استانداردهای زیست محیطی شده است.وی اظهار می کند: در حال حاضر دستگاه سنجش آلودگی هوای سیار به مدت یک هفته در صنایع مستقر و میزان آلودگی کارخانه را کنترل و شرایط موجود را روزانه توسط سیستم موبایل گزارش می کند.
وی تصریح می کند: در حال حاضر برای کاهش آلودگی های زیست محیطی در صنایع آلاینده از فیلترهای کنترل آلودگی استفاده می شود در حالی که باران اسیدی تنها در محل های تجمع صنایع ایجاد می شود. وی می افزاید: به دلیل پراکنده بودن صنایع احتمال بارش باران های اسیدی در خراسان شمالی به شدت کاهش می یابد.