به طورکلی بازیافت مواد را میتوان به ۳ دسته تقسیم کرد:
دسته اول- بازیافت موادی که بدون هیچگونه فرآیندی و فقط با شستشو، ضدعفونی و رعایت مسایل بهداشتی قابل استفاده مجدد هستند، مانند بطریهای شیشهای سالم.
دسته دوم- بازیافت موادی که پس از طی فرآیند به مواد جدید تبدیل میشوند. مانند شیشه خرده، فلزات، مواد پلاستیکی و کاغذ.
دسته سوم- بازیافت مواد، مثل تبدیل مواد زاید فسادپذیر به کود کمپوست و یا بازیافت انرژی، مثل تجزیه بیهوازی مواد زاید فسادپذیر و تولید گاز متان (بیوگاز).
مزایای بازیافت مواد زاید
تجمع زبالههای خشک روی هم ضمن اشغال فضاها، منظره ناخوشایندی را ایجاد میکند و موجب تجمع حشرات، تخم ریزی سوسکها و سایر ناقلین بیماری را نیز فراهم میآورد، وهمچنین بوی مشمئزکننده نیز مزید بر علت شده و دفع مناسب را میطلبد، این امر باید از لحاظ بهداشت، سلامت، اقتصاد و اشتغال نیز قابل قبول باشد.
لازم به ذکر است از آنجا که برخی مواد مثل پلاستیک، لاستیک و… قابلیت تجزیه و برگشت به چرخه طبیعت را ندارند پس به صرفه و عاقلانه است که به گونهای دیگر دفع شده که گزینه مناسب برای این کار بازیافت (استفاده مجدد و تولید مواد جدید) است.
اما نگاه زیستمحیطی به مسأله بازیافت این نکته را خاطرنشان میسازد که با بازیافت در حفظ محیطزیست، حفظ ظاهر زیبا و طبیعی اطرافمان گام برمی داریم و فضای مناسب و مفید را صرف، تجمع و دفن زایدات نمیکنیم.
ما میتوانیم با بازیافت حس خلاقیت کودکان وافراد جامعه را در استفاده مجدد مواد (از نوع بازیافت دسته اول) نیز فعال و پویا کنیم. همچنین با کاهش قطع درختان (که صرف تولید کاغذ) میشوند به مساحت فضای سبز و افزایش هوای پاک کمک کنیم و به عبارت دیگر به فرامین شرع مقدس اسلام عمل کنیم. (الاسراف مضمون فی…)
از آنجا که بازیافت، بازگشت سرمایههای خدادادی و طبیعی میباشد پس بدیهی است که تفکیک زایدات، جمع آوری و بازگرداندن آنها به چرخه طبیعت نقش مؤثری در اقتصاد و خودکفایی جامعه خواهد داشت وما را از وابستگی و تاحدودی واردات ازسایر کشورها نجات میدهد، حتی در پارهای مواقع با بازیافت و تهیه مواد میتوان صادرات به سایر کشورها را نیز انجام داد و تأثیر مثبتی بر روند اقتصادی آن کشورها گذاشت.
آموزش بازیافت به مردم
هدف از این طرح این است که ضایعات خشک پیش از تبدیل شدن به زباله و هزینههای ناشی از مدیریت بسماند که بخش مهمی از ثروتهای دور ریخته شده هستند مجدداً به چرخه تولید و مصرف بازگردند و همچنین با طرح تفکیک میتوان از هدررفتن بخش عمدهای از منابع و ثروتهای ملی جلوگیری کرد. حجم زبالههای شهری با جداسازی زبالهها به مقدار زیادی کاهش مییابد.
خوشبختانه هماکنون در نقاط مختلف تهران کلاسهای آموزش بازیافت از سوی شهرداری برگزارشده است.
آموزش، سطح اطلاعات و آگاهی افراد پیرامون بازیافت و مزایای آن را افزایش میدهد و ارتباط مستقیم با همکاری مردم در طرح تفکیک از مبدأ دارد. آموزش چهره به چهره، آموزش همگانی، آموزش ازطریق رسانههای عمومی، پوستر، بنر و. . دیدگاه و نگرش مردم جامعه وشهروندان را تغییر میدهد و به سمت هدف موردنظر که ارتقای بینش مناسب درجهت همکاری در زمینه بازیافت و تفکیک از مبدأ است را سوق میدهد، از این رو اطلاعرسانی و آموزشهای عمومی از اولویت ویژهای برخوردار است.
اهداف عمده آموزش چهره به چهره، در گام نخست فرهنگسازی در زمینههای ذیل است:
۱) ارزشمندی زایدات خشک
۲) اهمیت بازیافت در چرخه اقتصادی کشور
۳) مضرات رهایی زبالههای خشک در طبیعت
۴) تأثیر بازیافت در کاهش آلودگیهای زیست محیطی
۵) ایجاد اشتغالزایی
۶) کاهش میزان پسماندهای خشک بیارزش
از سیاستهای مهم سازمان بازیافت، آموزش مستمر در تمامی محدودههای تحت پوشش مناطق شهرداری است. با توجه به مهاجرت شهروندان از محدوده محلات و نیز کمرنگ شدن اهمیت آموزشها در این میان نیاز به یادآوری محسوس است.
جداسازی پسماندها و محصولات آن
برای اینکه مشارکت مردم در زمینه همکاری پیرامون تفکیک پسماند خشک جلب شود باید سطح اطلاعات و آگاهی مردم در زمینه بازیافت افزایش یابد یعنی مفهوم صحیح و کامل بازیافت باید به وضوح روشن شده تا نگرشها تغییر یابد.
برای دستیابی به این مهم با آموزش چهره به چهره یا کلاسهای آموزشی در سنین مختلف جامعه (مهدکودکها، مدارس، دانشگاهها، مساجد، مراکز تجاری و اداری)، رسانهها، تهیه فیلم، عکس، پوستر، و بنرهای پیام دار یا پمفلت آموزنده میتوان اطلاعرسانی را تکمیل کرد.
وقتی دیدگاه تغییر کند و مردم آماده همکاری شوند، با ایجاد امکانات مناسب و کافی و با برنامهریزی صحیح و هدفمند باید خدمات مفید جهت جمع آوری به موقع ارایه شود. تا انگیزه همکاری تقویت شود، البته جهت ایجاد انگیزه راهکارهای مختلف را میتوان آزمود.
نظرات، پیشنهادات و انتقادات سازنده شهروندان نیز تا حدود زیادی به اجرای بهتر بازیافت و تفکیک مواد کمک میکند.
شهروندان شهرهای مختلف در کشور ما به جداسازی زبالههای خشک و تراهمیت چندانی نمیدهند. در طرح بازیافت با آموزشهایی که به شهروندان داده میشود از آنها درخواست میشود تا زبالههای خشک خود را از زبالههای ترجدا کنند. این موضوع که باعث صرفه جویی در وقت و هزینه در ایستگاههای جمع آوری و انتقال میشود (تفکیک زبالههای خشک بهصورت مخلوط صورت میگیرد و هیچ جداسازی در آن صورت نمیگیرد). اگر بتوان مخازنی را که هر کدام مخصوص به زباله خاصی است (شیشه، فلز، کاغذ و…) درتمامی مناطق مسکونی، ادارات، مغازهها و… قرارداد میتوان زبالهها را بهصورت مجزا جمع آوری کرد.
جمع آوری مجزای زبالههای خشک از نظر اقتصادی و نیز از نظر نیروی انسانی با صرفه تر، است. حتی در برخی از کشورهای صنعتی و پیشرفته اروپایی، نهادهای مربوط شهروندان را موظف به جداسازی میکنند. در حال حاضر این مخازن در مدارس، برخی از منازل، ادارات و… قرار داده شده است که نیازمند همکاری بیشتر مردم است.
پس از تفکیک ضایعات خشک محصولات تولیدی از کیفیت پایینتری برخوردار هستند، بهطور مثال در تفکیک و پردازش پلاستیک پس از خرد کردن و ذوب پلاستیک و افزودن مواد ثانویه محصولات پلاستیکی جدیدی نظیر دمپایی، جعبه نوشابه، زیر گلدانی و… تولید میشود. کاغذ و کارتن پس از خرد شدن بهصورت خمیر در میآیند و محصول کاغذ یا کارتن به رنگ کدر و با کیفیت پایینتر اما قابل استفاده بهدست میآید.
زباله در روزگار ما به طلای کثیف مشهور است از آن روی که با روشهای نوین بازیافت، میتوان علاوه بر نجات محیطزیست از نابودی تدریجی به اقتصاد شهرها یا کشورها کمک کرد اما این واقعیت هنوز در کشور ما به درستی اجرا
نشده است.