مفهوم کلی آب مجازی اولین بار توسط تونی الان در اوایل قرن نوزدهم مطرح شد(۱۹۹۳،۱۹۹۴) تقریبا یک دهه طول کشید تا مردم جهان به اهمیت آن در تامین امنیت منطقه ای و جهانی آب پی ببرند. در دسامبر سال ۲۰۰۲، برای اولین بار نشستی در این زمینه در شهر دلفت هلند برگزار شد. درسال ۲۰۰۳ در جریان گردهمایی آب کشورهای جهان سوم که در ژاپن برگزار شد جلسه ی ویژه ای نیز به بحث در موضوع تجارت آب مجازی اختصاص یافت.
آب مجاز ی به آبی گفته می شود که در یک محصول نه به مفهوم واقعی بلکه از نظر مجازی وجود داردو به آب مورد نیاز جهت تولید یک محصول نیز مربوط می شود. صفت مجازی در این تعریف بدین معناست که بخش عمده آب مصرف شده طی فرایند تولیددر محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد و در حقیقت بخش ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند. امروزه مفهوم آب مجازی یکی از موضوعات مهم در مدیریت منابع آب به شمار می رود.
آب مجازی به عنوان یک منبع آب جایگزین در نظر گرفته می شود و وارد نمودن آب مجازی به داخل یک کشور کم آب، فشار بر روی منابع آبی موجود در آن کشور را کاهش می دهد تونی الان از همان ابتدا بحث آب مجازی را به عنوان یک بحث سیاسی مطرح نموده است و اظهار داشته است تجارت آب مجازی می تواند از بروز جنگ بر سر آب جلوگیری نماید.
انتقال آب مجازی بین کشورهای مختلف از طریق وارد یا صادر کردن محصولات و خدمات صورت میپذیرد. صادرات آب مجازی برای یک کشور یا ناحیه برابر با کل حجم آب مورد نیاز برای تولید اجناس صادراتی است. از طرف دیگر واردات آب مجازی یک کشور یا ناحیه برابر با حجم آب مرتبط با واردات کالا یا خدمات است. از این دیدگاه برای یک کشور محصولات وارداتی میتواند منبع آبی باشد که از طریق آن به طور محلی دسترسی به منابع آبی امکانپذیر میشود
اهمیت آب مجازی در سطح دنیا به طرز گستردهای مطابق تصویری که از افزایش حجم تجارت جهانی غذا داریم افزایش یافته است. بنابراین انتقال آب مجازی نهفته در غذایی که تجارت میشود بهعنوان جزئی مهم از مدیریت آب در سطح جهانی و نیز در سطح منطقهای و بهویژه در نواحی کم آب مطرح است.
کشورهای واردکننده در جریان مجازی تجارت آب حتماً لازم نیست کم آب باشند، برای مثال کشور کانادا موز و مرکبات را وارد میکند در حالی که کانادا کشور پر آبی است. در صادرات نیز حتی آن کشورهایی که کمبود شدید آب دارند (مانند اردن) کالاهای غذایی (مانند مرکبات و سبزیجات) را صادر میکنند. با تجارت آب مجازی بهینهسازی مصرف آب بهعنوان یک کالای کمیاب در مقولههای زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی ممکن میشود.
نویسنده:سرکار خانم مرضیه صفری