در این مقاله اثرات کوتاه مدت کربن سیاه، این مادۀ مخرب در آب و هوا، بر توده های یخی و گرمایش سیاره را مورد بررسی قرار می دهیم و همینطور نقشی کهدامپروری و جنگلزدایی بخاطر پرورش دام، در تشدید اثر کربن سیاه بازی می کند.
کربن سیاه که بعنوان دوده نیز شناخته می شود یک عامل قدرتمند گرمایش است که از احتراق ناقص سوختهای فسیلی، خروج گاز از موتورهای دیزل، اجاقهای خوراک پزی ناکارآمد که عمدتاً در کشورهای در حال توسعه بکار می روند، زیست توده های مشتعل مانند مدفوع خشک، چوب، زغال یا پسماند محصولات بعنوان سوخت و جنگلهای قطع شده و دشتهای آتش گرفته، نشأت می گیرد. وقتی که ذرات کربن سیاه، توسط هوا جابجا می شوند، یک اثر شدید گرمایشی ایجاد می کنند، اما وقتی روی توده های یخی، نشست می کنند، حتی اثر وخیمتری می گذارند. این یک نگرانی بزرگ است و به همین دلیل است که نیاز است فوراً برای آلاینده های دوده، فکری کرد. طول عمر آنها در جو، بین یک تا چهار هفته است و توان بالقوۀ آنها در گرمایش جهانی (جی دبلیو پی)، در طول یک دورۀ ۲۰ ساله مورد محاسبه قرار گرفتهکه بین ۱۶۰۰ تا ۴۷۰۰ برابر قدرت گرمایش دی اکسید کربن است.
اثر گرمایش کربن سیاه، به دو طریق رخ می دهد:
(۱) ذرات سیاه در جو نور خورشید را جذب کرده و حرارت تولید می کنند؛
(۲) ذرات معلق روی سطح زمین نشست می کنند، بویژه روی توده های یخی که توانایی یخ برای بازتاب نور خورشید به فضا را کم می کنند و با ایجاد حرارت از نور خورشید جذب شده در خودشان، باعث ذوب سریع می شوند.
پروفسور “جفرسون سیموز”، مدیر موسسۀ ملی برزیل برای علوم یخ پوسته و نمایندۀ ملی کمیتۀ علمی تحقیقات قطب جنوب (اس سی ای آر) است. او اولین آزمایشگاه در برزیل را ایجاد نمود که وقف یخبندان شناسی و تحقیقات جغرافیایی قطبی شده و اخیراً یک نمایش آموزنده دربارۀ حضور کربن سیاه در قطب جنوب و اثراتش بر توده های یخی در کنفرانس لندن، انگلستان در ۳ نوامبر ۲۰۱۰ ارائه نموده که عنوانش این بود: “رهبرانی که آیندۀ ما را حفظ می کنند: سرعت و اولویتها در تغییرات اقلیمی”. ما می دانیم که ذرات کربن سیاه از قطب شمال تا قطب جنوب، در همه ی دنیا گسترش یافته اند.
آنها ذرات بسیار ریزی در جو هستند بین ۰٫۰۱ تا ۱ میکرون. آن فقط دو هفته در جوّ باقی می ماند اما می تواند در منطقه وسیعی منتشر شود. “بی سی” یا کربن سیاه به گروه آلاینده های کوتاه عمر تعلق دارد. و بعد مهمترین نکته اینست: کربن سیاه دومین عامل مهم گرمایش جهانی است.
در واقع برآورد شده که کربن سیاه دارای ۵۵% قابلیت گرمایش دی اکسید کربن است. وضعیتی که در این تصویر داریم محلهای اصلی ای هستند که در سال ۲۰۰۹ در آنها تحریق زیست توده را داریم که در اصل در استوا و جنوب آن نه تنها در آمریکای جنوبی، بلکه همچنین در آفریقا و استرالیا و برخی کشورها مانند اندونزی، مالزی و سایرین در آسیای جنوب شرقی است و ما می توانیم این سوال را مطرح کنیم:
کربن سیاه چگونه می تواند به قطب جنوب منتقل شود؟
مسیر طولانی ای به نظر می آید. طی ده سال گذشته تصور ما از انتقال جبهه های هوا از آمریکای جنوبی، یا از نواحی استوایی آمریکای جنوبی به قطب جنوب تغییر کرده. اما اکنون می دانیم که فعالیت گردبادها می تواند این مواد را ظرف مدت کوتاهی طی حدود یک هفته از نواحی اصلی احتراق زیست توده ها به جنوب و سپس اغلب به شمالی ترین نقطه قطب جنوب منتقل کند، یعنی به شبه جزیره ی قطب جنوب. پروفسور “سیموز” در چندین سفر به شبه جزیرۀ جنوبگان، حضور داشته و تغییرات مهم و نگران کننده ای را دیده است. در طول ۲۰ سال گذشته، ما در قطب جنوب شاهد چندین تغییر در شمالی ترین بخش آن قاره بوده ایم که بعنوان شبه جزیرۀ جنوبگان شناخته می شود. ما در ۲۰ سال گذشته، ذوب یخچالها و فروپاشی لایه های یخی را شاهد بودیم و اینکه بیش از ۲۰ هزار کیلومتر مربع از لایه های یخی شبه جزیرۀ جنوبگان، ناپدید شده اند. گونه های مختلف مثل پنگوئن ها بیشتر به سمت جنوب، مهاجرت کرده اند. در برخی جزایر، علف آشکار شده که قبلاً آنرا نداشتیم. بطور خلاصه، شاهد این هستیم که خطوط هم دما بیشتر به سمت جنوب، تغییر مکان می یابند. قطب جنوب دارای ۹۰ درصد از یخچالهای آبی جهان است. ذوب سریع این توده های یخی به معنای پیامدهای وخیم برای کسانی است که در نواحی ساحلی و جزایر کم ارتفاع زندگی می کنند و پیامدهای وخیم برای امنیت غذایی ایجاد می کند. بانک جهانی، تخمین می زند که تنها یک متر افزایش در سطح آب دریاها، دلتاهای رودهای پرورش برنج در آسیا را زیر سیل می برد. جزایر بسیاری، ناپدید خواهند شد، مانند کیریباتی، جزایر مالدیو و توالو، زیرا بالاترین نقطه شان، تنها دو متر بالای سطح دریاست. ما داریم خیلی سریع به تعداد زیادی از نقاط بی بازگشت می رسیم که می تواند باعث ذوب شدن لایه های یخی شود و کل لندن، نیویورک و حتی واشنگتن دی سی، ممکن است زیر آب برود و این روند بیبازگشت ادامه می یابد و البته همه نوع اثرات بازخوردی، بویژه داخل قطب شمال، آب شدن برفهای ناحیۀ توندرا که اصولاً خود این فرایند ذوب برفهایش را تسریع می کند، نشان از گسترش سریع تغییر آب و هوا است. و خیلی از این چیزها، به احتمال زیاد در طول زندگی خیلی از ما در اینجا رخ می دهد.
ابتکارات برجسته ای که برای کاهش کربن سیاه پیشنهاد شده اند شامل تعویض اجاقهای خوراک پزی با انواع کارامدتر و پاکتر و نصب فیلتر در اگزوز خودروهای دیزلی است. این موارد در بهبود کیفیت هوا و توجه به مسائل سلامتی و کاستن بخشی از گرمایش، نقش بزرگی ایفا می کنند. اما با رسیدگی به مسألۀ سوزاندن زمینهای کشاورزی در هوای آزاد، بویژه آتشهایی که برای از بین بردن جنگلها روشن می کنند و با کنترل رشد مجدد پوشش گیاهی برای چرای دام، می توان کربن سیاه را بسیار کاهش داد. واضح است که امروزه بزرگترین بخش جنگلزدایی و سوخت زیست توده ها در آمریکای جنوبی، برای گسترش محصولات کشاورزی منفعت دار و توسعه دامداری است. آنچه که ما داریم می بینیم این است که مرز کشاورزی، دارد بیشتر در دشتهای برزیل که بعنوان”سرادو” شناخته می شود، به سمت شمال و جنگلهای آمازون، جابجا می شود.در چالش برای تثبیت اقلیم سیاره مان، توقف گرمایش توده های یخی، ضروریت قطعی دارد.
نقش کشاورزی و بویژه دامپروری در همۀ اینها چیست؟
اگر بخواهم دقیق بگویم، حدود ۴۷ تا ۶۱ درصد از کربن سیاه در قطب جنوب بخاطر مدیریت چراگاه دامپروری ایجاد شده تا بحال، آقای “جرارد ودربرن- بیسشاپ”،بعنوان یک دانشمند مهم با یک گروه علمی ارزیابی از راه دور همکاری کرده که مسئولیتشان، نقشه برداری مناطق قطع درختان توسط عکسبرداری ماهواره ایدر کوئینزلند، استرالیا بوده است. حال، آقای “ودربرن- بیسشاپ”، یک دانشمند ارشد در بنیاد جهانی حفاظت از منابع طبیعی بوده و اخیراً یک سخنرانی در ۸ دسامبر ۲۰۱۰در کنفرانسی با عنوان کربن سیاه و کاهش گاز گلخانه ای کم عمر، ارائه داده که در “کنکون”، مکزیک برگزار شده است. هفتاد درصد از زمینهای کشاورزی دنیا برای دامپروری، استفاده می شود. خیلی از درختانی که قطع شده و محصولات خوراکی، تحت سوزاندن مکرر قرار می گیرند. پس اینکار، باعث خیلی چیزهاست. باعث ایجاد متان است. باعث کاهش کربن خاک است. و البته، باعث آتشسوزی است. می دانید در آمریکای جنوبی چه دارد رخ می دهد. همینطور در جنوب صحرای بزرگ آفریقا. می دانید که اندونزی و مالزی و پاپواگینۀ نو به حد وسیعی جنگلزدایی می شوند. آمریکای جنوبی، آفریقا، در مکانهای مختلف، زمانهای مختلف، آسیای جنوب شرقی و استرالیا و برخی آنجا در روسیه در حال سوختن هستند. الگوی آتش مطابق با الگوی جنگلزدایی است. آتش، روند رشد را کند کرده و مرتع را باقی می گذارد. آقای “ودربرن- بیسشاب” و و گروه محققینش، دربارۀ ارتباط دامپروری با ذوب قطب جنوب غربی یک کشف مبهوت کننده کرده اند.
قطب جنوب غربی، سریع ترین جا روی زمین است که درحال گرمایش است
ذوب شدن در آنجا در حد وحشتناکی در حال وقوع است و آنها چیزهای زیادی را کشف می کنند که محققین را شگفت زده می کند مبنی بر اینکه کربن سیاه، در مقادیر وسیع در آنجا نیز وجود دارد. که بیشترش از آمریکای جنوبی، برخی از آفریقا، برخی نیز از هند می آید. کربن سیاه، بیشتر در شبه جزیرۀ جنوبگان و قطب جنوب غربی، متمرکز است که هر دوی آنها با سرعتی بسیار بالاتر از متوسط دنیا، در حال گرم شدن هستند.
ما کربن سیاه را به همان نسبت جنگلزدایی، مسئول گرمایش می دانیم، بیاد داشته باشید هشتاد درصد از جنگلزدایی آمازون بخاطر چرا و غذای دام است و در آفریقا هفتاد درصد از آتش های فضای باز، بخاطر دامپروری و نگهداری چراگاه است. می بینیم که وقتی سهم آمریکای جنوبی و آفریقا را به آن می افزاییم، حدود نصف یا اگر دقیق باشیم، ۴۷ تا ۶۱ درصد از کربن سیاه قطب جنوب بخاطر مدیریت چراگاه دام پدید آمده است. این امر اشاره بر این دارد که فعالیتهای چراگاهی، مهمترین ایجاد کنندگان کربن سیاه هستند که باعث ذوب قطب جنوب می شوند.
اگر می‌خواهیم که گرمایش این سیاره که تنها دارایی ماست را کاهش دهیم عواملی که ماندگاری کمتری دارند را باید مورد توجه قرار دهیم.
اثر منفی تولید دام، بسیار عظیم است. اول از همه ما انتشارات مستقیم متان را داریم که حاصل از تخمیر روده ای گاو است که بزرگترین بخش از کل ایجاد متان روی سیاره است. دوم، جنگلزدایی را داریم. جنگلها بطور مستقیم دی اکسید‌کربن را حذف می کنند و آنها را برای ایجاد مرتع، می سوزانند که بطور مستقیم کربن سیاه و دی اکسید کربن تولید می کند. حال پس از اینکه شما جنگل را از بین می برید، کربن خاک نیز به مدت طولانی، از بین می رود. بنابراین اثر دیگرش این است که دام، مقدار قابل توجهی ازون در لایۀ تروپوسفر جو ایجاد می کند و این امر عمدتاً بخاطر تولید متان است. پس اگر ما تولید متان را کاهش دهیم، می توانیم ایجاد ازون در لایۀ تروپوسفر که دلیل اصلی گرمایش است را تحت کنترل در آوریم. این امر باعث تولید ۲۰ درصد از گرمایش دی اکسید کربن است. پس اگر شما همۀ آنها را به هم اضافه کنید، ضربۀ تولید دام هنگفت است.
دانشمندان ناسا توجه زیادی به یک منبع جدی گرمایش جهانی دارند که کربن سیاه است. آن بیش از ۴۰۰۰ برابر بیشتر از دی اکسید کربنگرما نگه می دارد.
قسمت عمده ذرات کربن سیاه در قطب از کجا ناشی می شود؟ جنگلهای بارانی ِ آمریکای جنوبی که بخاطر صنایع دام سوزانده شده اند. ما باید فوراً به متان و کربن سیاه رسیدگی کنیم که هر دو ناشی از صنایع دام هستند، باید فوراً آن را کنترل کنیم.
دعا می کنیم همه رهبران خردمند صنعت گوشت را که ما را به نقطه غیر قابل برگشت می کشاند، متوقف کنند. کاملاً واضح است که دامپروری، به دلایل بیشمار، یک فعالیت بسیار زیان آور است و اکنون باید متوقف گردد تا ما بتوانیم سیارۀ زمین را شفا داده و به شکل طبیعی اش بازگردانیم. امیدواریم که بشریت، به سرعت آگاه شده و رژیم وگان ارگانیک که حامی طبیعت و نگهدار حیات است را اتخاذ کند.
