قلعه پرتغالیها در ضلع شمالی جزیره قشم و در ساحل دریای خلیج فارس قرار دارد.
این قلعه در سال ۱۵۰۷ میلادی به فرمان ” آلفونسو آلبرکرک ” دریانورد پرتغالی در جزیره قشم احداث شد. آلبرکرک، جزایر دهانه خلیج فارس را تصرف کرده و از این طریق بر راه بازرگانی دریایی بین هند و اروپا تسلط یافت، چیرگی پرتغالیها براین آبراه مهم دریایی ۱۱۰ سال طول کشید. در این مدت آنها به ساختن دژها و استحکاماتی پرداختند که از آن جمله دژهای هرمز ، قشم و لارک است. ساخت قلعه ی قشم _ با مساحتی بیش از ۲ هزار متر مربع _ ۳۰ سال به طول انجامید . قلعه قشم با مساحتی بیش از ۲ هزار متر مربع از سنگهای آهکی و گچی با ملاط ساروج محلی ساخته شده و طی یک قرن چندین بار استحکام بخشی یافته است . این قلعه با پلان چهار ضلعی نا منظم ، دارای دیوار هایی به قطر ۵/ ۳ متر و برج هایی به ارتفاع حدود ۱۲متر در چهار گوشه ی قلعه است . این دژ کهن سال دارای بازو های بلند است که توپ و منجیق ها برروی بازوی آن مستقر می شده اند. قلعه ی پرتقالی های قشم شامل انبار اسلحه ، آب انبار بزرگ ، اتاق های سرباز ، زندان ، کلیسا ، مقر فرماندهی و تالار است که کلیسای بعضی از این قلعه ها ، دارای دو ردیف ستون های سنگی دایره ای شکل با قوس های زیبایی از سنگ های مرجانی تراش خورده است . قلعه قشم کاربردی چون یک انبار بزرگ یا جای نگهداری مهمات و سلاح داشته که در مواقع اضطراری به دیگر دژها کمک می رسانده است. قلعه پرتغالیها یک قلعه تدارکاتی بود که برای ارتباط با قلعه هرمز و رساندن تدارکات و خدمات به این قلعه مرکزی در قشم ساخته شده بود.
سرانجام در سال ۱۶۲۳ میلادی این قلعه و دیگر پایگاهها در دهانه خلیج فارس را یکی از سرداران صفوی به نام” امام قلی خان سردار نامی” متصرف شد و ایرانیان تا امروز براین پرارزش ترین آبراهه دنیا چیره هستند احسان یغمایی این قلعه را در سال ۷۸ از زیر خاک بیرون آورد. این باستان‌شناس تا بهار ۱۳۷۹ در این قلعه به انجام کاوش پرداخت.
در آبان ماه سال ۱۳۸۷ نیز در پی حفاری های شرکت برق در محدوده ی ۵۰۰متری قلعه ی پرتقالی ها تونل قدیمی متصل به این قلعه در شهر قشم ، کشف شد. .
این تونل که به قلعه پرتغالی ها متصل می باشد، راه فرار فرماندهان و نیروهای نظامی پرتغالی و همچنین مکان نگهداری مهمات نظامی آنان بوده است. این تونل تا محدوده میدان سعدی شهر قشم به طول حدود سه کیلومتر، ادامه دارد.
گفته میشود که تونل مذکور براساس برخی روایات از قلعه پرتغالی ها در شهر قشم تا غارهای خربس (در ۱۵ کیلومتری جنوب شهر قشم) نیز ادامه دارد..
اشیای باستانی : دراین قلعه چهار گلوله توپ جنگی ، سه قصعه گلوله ی فلاخن مر بوط به دوران صفوی و یک سنگ آسیاب دستی که تاریخ نگاره و قدمت آن. مشخص نشده است یافته اند . فلاخن ابزاری است که هرمی شکل بوده و از جنس چوب است که با قرار دادن سنگ در آن وسیله ای بری استفاده در جنگ ها بوده است . ( وزن این گلوله ها ۲ تا ۳ کیلو گرم بوده است .
تخریب قلعه ی پرتغالی ها : در حالی که قرار بود این قلعه برای پایداری بهتر مرمت شود، متاسفانه با تخریب دیوار تاریخی آن و ساخت دیواری با سنگهای ناهمگون و ملاتی از گچ، از بین رفته و اهمیت تاریخی خود را از دست داده است. این دیوار با بافت دیوارهای اصلی قبلی ناهمگون بوده و ظاهر قلعه را تحت تاثیر قرار داده است. کارگران مرمت گر این بنا، بعد از تخریب دیوار جنوبی و ساخت آن با مصالحی ناهمگون، مرمت را رها کرده و هم اکنون مصالح ترمیم در این بنای تاریخی رها شده است. از سال ۸۷ موضوع مرمت قلعه پرتغالی ها مطرح شد.
از زلزله تا تیشه.
قلعه پرتغالیها که در ضلع شمالی جزیره قشم و در ساحل دریا قرار دارد، مهم‌ترین اثر باقی مانده از روزگار تسلط پرتغالیها بر سواحل و جزایر خلیج‌فارس است. این قلعه در سال ۱۵۰۷ میلادی به فرمان «آلفونسو آلبرکرک» دریانورد پرتغالی در جزیره قشم احداث شد و بعدها، یعنی در سال ۷۸ احسان یغمایی آن را از زیر خاک بیرون آورد. این باستان شناس تا بهار ۱۳۷۹ در این قلعه به انجام کاوش پرداخت اما با وقوع زلزله ۹/ ۵ ریشتری در جزیره قشم که باعث تخریب دیوار شرقی این قلعه تاریخی شد، کاوش در بخش درونی دیوار شرقی ناکام ماند. در کاوشهای قلعه پرتغالیها تعدادی ظروف چینی متعلق به چین، شیشه‌های ساخت ونیز و توپهای جنگی یافت شده بود.
این قلعه در حال تخریب است و امید است که مسئولین میراث فرهنگی منطقه برای بهبود آن کاری انجام دهند و تا قبل از ویرانی کامل این قلعه آن را حفظ نمایند.
منابع :
www.geshmonline
www.vegagh.co.ir
www.khalijefars.irib.ir
