نویسنده: اسماعیل کهرم

حیف از این باغ که از جفای فلک، مقتل میرزا تقی خان شد.فرصتی پیش آمد که به دعوت انجمن مردمی (سمن= سازمان مرد م نهاد) کویر سبز به شهر زیبا، باستانی و مهمان نواز کاشان بروم. این سمن ها به راستی در ایران کاری می کنند کارستان. یکی از دوستان که پس از ۴۰ سال زندگی در امریکا به ایران آمده و در چند سفر از این دست، با من همراه بود با تعجب و خشنودی می گفت این جوان ها عجب نازنین اند و چقدر به فکر ایران و محیط طبیعی آن هستند. جوانانی که در پهنه وسیع مملکت ما، حتی در شهرستان هایی که نام آنها را نشنیده ایم، ۲ یا ۳ سمن (NGO) تشکیل داده اند و در ترتیب دادن جلسات سخنرانی یا همایش به بهانه های مختلف از یکدیگر پیشی می جویند.انجمن کویر سبز که در کاشان به ثبت رسیده از این دست سازمان های مردم نهادی است که هم و غم خود را حفاظت از طبیعت ناب ایران، به خصوص کویر همسایه کاشان، قرار داده است.البته هیچ کس نباید در آرزوی سبز کردن کویرهای ایران باشد زیرا:

جهان چون حد و خال و چشم و ابرو است/ که هر چیزی به جای خویش نیکوست

ما به همان اندازه که نیازمند جنگل های رو به اضمحلال شمال و زاگرس هستیم نیازمند حضور کویرهای عزیز و بی نظیر خویش هستیم. هیچ دقت کرده اید که گونه های بی نظیر جانوری مانند یوزپلنگ، گورخر، باقرقره (سینه سیاه)، زاغ بور پرندگان بی نظیر ایران که فقط در ایران یافت می شود (معنی اندمیک) و انواع گیاهان که از نظر تنوع، بیش از تنوع جنگل های شمال است. (به گفته مرحوم دکتر قهرمان، گیاه شناس برجسته ایرانی)، همگی در بیابان ها و کویرهای ایران یافت می شوند؟گربه شنی، جبیر و انواع خزندگان را برای جلوگیری از اطاله کلام، از قلم می اندازم یا شاید مفهوم سبز در اینجا مفهوم عمومی آن یعنی پدیده یی که با حفظ محیط زیست همگام و موافق است، نمونه آن شهر سبز، حزب سبز و… است.کاشان را پر از نشاط، علاقه و عشق به طبیعت و محیط زیست دیدم، شور، شوق و نشاط جوانی که با آگاهی، علاقه مند به حل معضلات مسائل مربوط به محیط زیست بودند. به راستی مستمع صاحب سخن را بر سر شوق آورد.
شب را در یکی از آن خانه های اعیانی قدیم که اکنون به صورت هتل درآمده گذراندیم. به راستی چه زندگی داشتند آنان که در این خانه ها زندگی می کردند؟حیاط های وسیع، اتاق ها در چهار طرف، دو شاه نشین تابستانه و زمستانه، سردابه که بعدازظهرهای طاقت فرسای تابستان را خنک می کرد و قابل تحمل. تصور کنید درجه حرارت ۵۵ درجه سانتیگراد را؟ ولی هوا خنک است و شرجی نیست و باد هم همیشه می وزد. مجموعه این مسائل، کاشان را قابل تحمل می کند حتی در مردادماه. آسمان آبی کاشان اولین مساله یی بود که جلب توجه ما را کرد و بعد هم دسته های پرواز کننده؟ میزبان ما یک و نیم روز را در اختیارمان قرار داد تا از دیدنی های کاشان بازدید کنیم. چند عمارت و چند حمام و یکی، دو مسجد، یکی از دیگری زیباتر و فاخرتر و بالاخره زمان بازدید از باغ فین رسید. من همیشه از رفتن به باغ فین، احساس اضطراب کرده ام. چه در ایام عید نوروز که صدها نفر داخل باغ درهم می لولند و چه ایامی چون دی و بهمن که تعداد بازدیدکنندگان به حداقل می رسید. تصور آنکه یکی از بزرگان تاریخ ایران مدت ۴۰ روز در این باغ در انتظار خلعت و الطاف و عنایات شاه بی فکر قاجار روزگار گذراند و بالاخره حکم همایونی در سحرگاه یک روز که امیر در حمام کوچک فین رفته بود، واصل شد: «ایشان را راحت کنید». راحت شدن امیر، آرامش برای وی و عذاب وجدان و بدنامی برای ناصرالدین داشت. او تا پایان عمر خود را نبخشید و گاه تصویر امیر را در خلوت نقاشی می کرد و البته پشیمانی سودی نداشت.

زلیخا مرد از این حسرت که یوسف گشت زندانی/

چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی؟
یکی از همراهان ما، پزشکی بوده از اهالی کاشان که حدود ۱۱ سال از باغ فین بازدید نکرده بود. به محض ورود به باغ اظهار پشیمانی کرد که ای کاش هرگز به باغ نیامده بود. درختان باغ در هیئت بسیار مایوس کننده قرار داشتند، یکی، دو نفر از نگهبانان باغ، صحبت از عمر ۷۰۰ و ۸۰۰ و هزار ساله درختان باغ می کردند و اینکه ظرف ۲۰ سال گذشته این درختان بسیار کم شاخه و برگ شده اند و در حال نزع می باشند.میزان سایه یی که این درختان تولید می کنند به نحو چشمگیری کاهش یافته و باغ فین آن شکوه و عظمت گذشته را دیگر ندارد. این باغ چه از نظر قدمت و نیز زیبایی و اهمیت تاریخی، از مشهورترین باغ های ایران و حتی جهان است و نباید اجازه دهیم که درختان با این عظمت را به سهولت از دست بدهیم.

علت پریشانی درختان باغ فین
دیدار درختان پریشان باغ فین مرا به یاد درختان چنار خیابان ولی عصر تهران انداخت. گفته شده که۱۱ هزار اصله درخت چنار در خیابان ولی عصر وجود دارد که هفته یی دو اصله آن می میرد. البته علت را احداث خط مترو عنوان کرده اند که موجب شده ریشه ها از زیرزمین قطع شود و آب به درخت نرسد. مساله یی که متخصصان از نظر دور داشته اند سن و سال درختان و از طرفی جایگزین نکردن درختان از بین رفته باشد. در نظر آورید که جنگل های شمال شرق ایران (در جنوب دریای مازندران) که جنگل های هیرکانی نامیده می شود بیش از سه میلیون سال عمر دارند. اگر این درختان به طور طبیعی تولید مثل نمی کردند و هر سال جوانه های کوچک تولید نمی شدند این درختان ۱۰۰ سال هم دوام نمی آوردند. بقای جوامع گیاهی و جانوری در تولید مثل و جایگزین کردن افراد پیر و سالخورده و مردگان با جمعیت ها و افراد جوان است.چطور می شود یک اصل مهم و ساده مانند این اصل به دست فراموشی سپرده شود؟ حقیقت آن است که در خیابان ولی عصر تهران و یا باغ فین هیچ درخت جوانی که قرار است جای پیران را بگیرد دیده نمی شود.درختان باغ فین و نیز خیابان ولی عصر تهران پیر شده اند و طبق یک قانون طبیعی در اثر کهولت سن در حال مرگ هستند. طبق یک برنامه پیگیر و مدون باید با یک فرمول تکرارشونده مثلاهر ۱۰ سال، نهال های جوان به تعداد درختان باغ و مجموعه درختان اضافه شود. تنها راه تداوم حیات درختان فین همین است. این گفته امیرکبیر زمان است! تعجب می کنید. امیر بعد از تاسیس دارالفنون فرمود: من رفتنی هستم ولی هر ساله صدها امیرکبیر از دارالفنون تولید می شود. من فارغ التحصیل دبیرستان دارالفنون هستم و جا دارد در جای پای آن مرد بزرگ گام بردارم. روانش شاد.
 روزنامه اعتماد، شماره ۲۶۰۶ به تاریخ ۱۲/۱۱/۹۱، صفحه ۱۳ (جامعه)